Türkiye coğrafi, ekonomik ve demografik yapısıyla yatırımcılar için son yıllarda iyi bir alternatif durumundadır. Güncel ekonomi politikaları yabancı yatırımın teşviki ve desteklenmesi etrafında şekillenmiştir. Bu bağlamda yabancı yatırım mevzuatında da Türkiye’de yatırımı cazip hale getiren, yatırımcının işini kolaylaştıran pek çok yenilik yapılmıştır.
Ekonomik ve hukuksal revizyon sayesinde yabancı yatırımcı, Türkiye’ye bizzat gelmesine gerek kalmadan kendisine Türkiye’de bir vekil atayarak hemen hemen tüm işlerini uzaktan tamamlayabilir. Bazı işlem basamaklarını çevrimiçi olarak internet üzerinden yapabilir. Defalarca seyahat etmek ve bürokratik işlemlerle bizzat uğraşmak zorunda kalmadan daha kısa sürede ve daha az masrafla Türkiye’de iş kurabilir.
1) Yabancı Yatırımcının Türkiye’de Yapabileceği Yatırımlar Nelerdir?
Türkiye’de yatırım yapmak isteyen yatırımcının önünde pek çok seçenek vardır. Yatırımcının Türkiye’ye geliş şekline göre farklı yatırım olanakları önerilir. Eğer gerçek kişi olarak gelecekse;
- Türkiye’de kurulmuş bir şirkete gerçek kişi olarak ortak olabilir,
- Türkiye’de kurulmuş bir şirketin hisselerini devralarak ortak olabilir,
- Gayrimenkul mal satın alabilir,
- Sabit sermaye yatırımı yapabilir,
- Menkul kıymet satın alabilir.
Tüzel kişi olarak gelecekse;
- Yeni bir şirket kurabilir,
- Şube açabilir,
- İrtibat ofisi açabilir,
- Yurtdışında kurulu şirketi kanalıyla Türkiye’deki bir şirkete ortak olabilir.
En avantajlı yatırım türü, minimum maliyetle maksimum verimi alabilmesi hedeflenerek yatırımcının beklenti ve isteklerine göre belirlenmelidir.
2) Türkiye’de Şirket Kurmak
Yabancı yatırımcı Türkiye’de, Türk Ticaret Kanunu’nda yer verilen şirket türlerinden herhangi birini kurabilir. Yatırımcı istediği sektörde ve istediği türden bir şirket kurarak iş yapmakta tamamen serbesttir. Yabancılar için iş kolu ve faaliyet sahası konusunda var olan tüm sınırlamalar kaldırılmıştır.
Türk ticaret hukukunda iki tür şirket tipi vardır; sermaye şirketleri ve şahıs şirketleri. Sermaye şirketleri; anonim şirket, limited şirket, paylı komandit şirket ve kooperatiflerdir. Şahıs şirketleri ise adi şirket, kollektif şirket ve adi komandit şirkettir.
Sermaye şirketleri kurumsal yapılardır. En çok tercih edilen türleri anonim ve limited şirketlerdir. Bu şirketlerde şirket ortakları, şirket borçluları karşısında daha güvenli bir konumdadır; çünkü ortakların şirket borçlarından hiçbir sorumluluğu yoktur. Sermaye şirketlerinde ortaklar sadece şirkete koymayı taahhüt ettikleri sermaye miktarını şirkete ödemekle yükümlüdürler.
Şahıs şirketleri ise kurumsal değil daha çok kişisel ilişkilerin ön planda olduğu şirketlerdir. Bir şahıs şirketi kurmak için sermaye koymak zorunlu değildir. Önemli olan en az iki kişi arasında ortaklık ilişkisinin kurulmasıdır.
1)Anonim Şirket 1)Kollektif Şirket
2)Limited Şirket 2)Adi Komandit Şirket
3)Paylı Komandit Şirket 3)Adi Şirket
En çok tercih edilen şirket türlerinin genel özelliklerinden kısaca bahsetmek gerekirse;
2.1) Anonim Şirket
- Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, tüzel kişiliğe sahip bir sermaye şirketi türüdür.
- Esas sermayeli ve kayıtlı sermayeli olmak üzere iki tür sermaye sistemiyle kurulabilirler. Esas sermayeli bir anonim şirkette sermaye en az 50.000 Türk lirasıdır. Kayıtlı sermaye sistemi benimsenirse, en az 100.000 Türk lirası ile Türkiye’de anonim şirket kurmak mümkündür.
- Her payın bir ekonomik değeri vardır. Payların ifade ettiği bu ekonomik değerlerin pay sayısıyla çarpılması sonucu, şirket sermayesi bulunur. Şirkette kaç adet payın bulunacağını kurucular belirler. Paylar için paydaşlara hisse senedi çıkarılabilir.
- Anonim şirket tek veya çok ortaklı kurulabilir. Halka kapalı ve halka açık anonim şirket olmak üzere iki türü vardır. Halka kapalı anaonim şirketler az sayıda ortağın olduğu anonim şirketlerdir. Halka açık anonim şirketlerde, ortak sayısı çoktur. İş sahipleri dışında şirkete yatırım amacıyla dahil olan bir grup bulunur. Ortak sayısı konusunda bir üst sınır yoktur. Ancak ortak sayısı 500’ü aşan anonim şirketler kanunen halka arz edilmiş sayılır. Bunun anlamı şirket hisselerinin Borsa İstanbul’da işlem görebileceği ve Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi olacağıdır.
- Şirket ortakları, sermayeye getirdikleri değer oranında şirkette pay sahibi olurlar. Yani şirkette pay sahibi olmak şirkete ortak olunduğu anlamına gelir. Ortaklar elde edilen kardan, payları ölçüsünde kar payı kazanırlar.
- Anonim şirketler kanunun yasaklamadığı her türlü ekonomik amaç ve konuda kurulabilir. Türk hukukunda bazı faaliyet kollarında iş yapmak için anonim şirket şeklinde kurulum zorunludur. Bankacılık, sigortacılık, aracı kurum ve yatırım ortaklıkları,finansal kiralama şirketleri, umumi mağazalar, finasnman ve faktoring şirketlerinin anonim şirket şeklinde kurulması zorunludur.
- Şirket borçlarından, sadece şirket kendi malvarlığıyla sınırlı olarak sorumludur.
- Ortakların şirket borçlarından sorumluluğu yoktur. Şirket ortakları sadece şirket tüzel kişiliğine karşı, kuruluş aşamasında koymayı taahhüt ettikleri sermaye miktarını ödemekle yükümlüdür. Sermaye koyma borcunu ödeyen ortağın şirket borçlarından hiçbir sorumluluğu doğmaz.
- Anonim şirketlerde yatırımcılar sadece taahhüt ettikleri sermayeyi kaybetme riski altındadırlar.
2.2) Limited Şirket
- Bir veya daha fazla gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulabilen, tüzel kişiliğe sahip bir diğer sermaye şirketi türü limited şirkettir.
- Ortak sayısı 50’yi aşamaz.
- Şirket sözleşmesinde sermayesi belirlidir. Sermaye payların toplam değerini ifade eder. En az 10.000 Türk lirası ile bir limited şirket kurmak mümkündür.
- Limited şirket kanunen yasak olmayan her amaç ve konu için kurulabilir.
- Ortakların şirket borçlarından sorumluluğu yoktur. Şirketin kuruluşunda şirkete ödemeyi taahhüt ettiği sermaye payı ve ek ödeme yükümlülüğünü yerine getiren ortak, şirket borçlarından sorumlu olmaz.Şirket alacaklıları alacakları için sadece şirket malvarlığına başvurabilirler. Şirket tüm borçlarından sadece kendi malvarlığı ile sınırlı sorumludur.
- Limited şirket payları için kıymetli evrak niteliğinde hisse senedi çıkarılamaz. Türkiye’de payları adına kıymetli evrak türünden hisse senedi çıkarabilen tek şirket türü anonim şirkettir.
2.3) Kollektif Şirket
- Şahıs şirketidir ve tüzel kişiliğe sahiptir.
- Sadece gerçek kişiler kollektif şirket kurabilir. En az iki gerçek kişinin ortaklığıyla kurulur.
- Şirket borçlarından birinci derecede şirket malvarlığı sorumludur. Malvarlığının karşılayamadığı borçlar için ortaklardan her biri bu borçların tamamından kendi malvarlıklarıyla sınırsız sorumludur.
- Şirkete getirilmesi gereken asgari bir sermaye miktarı yoktur.
2.4) Komandit Şirket
- Biri komandite biri komanditer olmak üzere en az iki kişi tarafından kurulabilir. Komandite ortaklar gerçek kişilerdir; komanditer ortaklar ise gerçek veya tüzel kişi olabilir.
- Ortakların bu ayrımı borçlardan sorumluluk esaslarına göre yapılmıştır. Komandite ortak şirket boçlarından sınırsız ve tüm malvarlığıyla sorumlu, komanditer ortak ise borçlardan sorumluluğu sınırlı olan ortaktır.
- Adi komandit ve paylı komandit şeklinde iki türü vardır.
2.5)Adi Şirket
- Adi şirket en basit şirket tipidir. Tüzel kişiliği yoktur.
- En az iki ortakla kurulabilir.
- Getirilmesi gereken asgari bir sermaye miktarı yoktur.
- Şirketin ortaklardan ayrı bağımsız bir kişiliği olmadığı için şirket malvarlığına tüm ortaklar elbirliğiyle sahiptir.
- Şirket borçlarının tamamından ortaklardan her biri kendi malvarlıklarıyla ve sınırsız sorumludur.
- Şirketin kurulması için herhangi bir prosedür gerekmez, sözlü olarak anlaşılması dahi yeterlidir.
2.4) Joint Venture
- Joint venture’lar yabancı pazarlara entegre olurken şirketlerin çok sık kullandığı bir sözleşmesel ilişkidir. Uluslararası ticarette şirketler, joint venture sözleşmeleri yaparak üretiikleri mal ve hizmetleri diğer ülkelerde de satabilirler.
- İki veya daha fazla gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulabilirler.
- Şirkete konulması gereken asgari bir sermaye yoktur.
- Yeni bir pazara girerken şirketlerin riskleri paylaşmak, teknik veya teknolojik destek almak gibi amaçlarla ortak girişim denilen bu yapıları tercih ettikleri görülmektedir.
- Joint venture kuran şirketlerin her biri kendi özerk yapılarını koruyarak yeni bir şirket oluştururlar. Şirketler birbirinden bağımsız olmaya devam etse de bu yeni oluşturdukları şirketin tüm borçlarından birlikte sorumlu olurlar.
- Adi şirket hükümlerine tabidir.
- Belli bir amaç için veya belli bir süreyle sınırlı joint venture kurmak mümkündür.
- Sözleşmeye bağlı joint venture ve sermayeye bağlı joint venture şeklinde kurulabilir.
- Kurulmaları oldukça kolaydır ve herhangi bir özel prosedür yoktur. Basit bir sözleşme yeterlidir.
3) Şirket Kuruluş İşlemleri
Yabancı yatırımcının şirket kurmak için herhangi bir makamdan izin ya da onay almasına gerek yoktur. E-TUYS(Elektronik Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi) isimli sistem üzerinden çevrimiçi olarak şirket bilgilerinin Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’ne iletilerek bilgilendirme yapılması yeterlidir. Sermaye, hisse devri ve faaliyet bilgi raporları E-TUYS üzerinden gönderilebilir. Bunun haricinde şirket kurulumu için gerekli prosedürü yerine getirmelidir.
Türkiye’de şirket kuruluş işlemleri MERSİS adı verilen merkezi kayıt sistemi üzerinden gerçekleştirilir. Yabancı yatırımcının işlemler için öncelikle vergi dairesinden vergi numarası alması gerekir. Yabancı yatırımcı pasaport numarası ile şirket ortağı veya yetkilisi olarak tanımlanabilir. Ardından Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne başvurarak MERSİS sistemine kullanıcı olarak tanımlanmasını talep etmelidir.
Şirket sözleşmesi MERSİS’te Türkçe olarak hazırlanır. Şirketin potansiyel kimlik numarası da bu sistem üzerinden otomatik olarak verilir.
Anonim, limited, komandit ve kollektif şirketlerin kurulması Ticaret Odaları bünyesindeki Ticaret Sicil Müdürlükleri’ne yapılacak tescil işlemiyle gerçekleştirilir. Türkiye’de şirket kurabilmek için;
- Şirket sözleşmesi hazırlanmalı ve sözleşmede şirketin unvanı, konusu, merkezi, yöneticileri, sermayesi ve payları belirlenmelidir.
- Sözleşmeyi ortaklar veya noterde vereceği vekaletle görevlendirdiği temsilcileri imzalar ve bu imzalar noter tarafından tasdik edilir.
- Yurtdışında düzenlenen tüm belgelerin apostil şerhi alınıp noterler veya konsolosluklar tarafından onaylanır.
- Şirket unvanı adına imzaya yetkili kişilerin imzaları ticaret sicil müdürlüklerince onaylanır.
- Rekabet kurumu payı ile anonim şirketlerde taahhüt edilen sermayenin en az 1/4 ‘ü şirket adına açılmış bir banka hesabına yatırılır.
- Onaylı tüm belgelerin ve sözleşmenin Ticaret Sicil Müdürlüğü’nün elektronik veritabanı olan MERSİS’e kaydedilmesi gerekir.
- Son basamakta şirketin ticaret siciline tescil edilmesi için Ticaret Sicil Müdürlüğü’nden talepte bulunulur.
Tescil işlemiyle birlikte şirket resmen kurulmuş olur.
Ardından, ticari defterlerin onaylanması ve vergi levhası alınması gibi işlemler tamamlanır.
Yabancı yatırımcının gerçek veya tüzel kişi olmasına göre kuruluşta ve sonrasında aranan belge ve işlemler değişiklik göstermektedir.
- Yabancı Yatırımcı Gerçek Kişinin Şirket Kurması İşlemlerinde;
Yabancı yatırımcının Türkiye’de şirket kurması veya Türk şirketin hisselerini devralabilmesi için, yukarıda sayılanlara ek olarak, tercüme edilmiş noter onaylı pasaport sureti, potansiyel vergi numarası dökümünü de sunması gerekir. Potansiyel vergi numarası üzerinden bir de banka hesabı açmalıdır.
Gerçek kişi eğer bir şahıs şirketi kuracaksa(kollektif, koamndit veya adi şirket gibi) ayrıca çalışma izni alması gerekir. 5 yıllık ikamet tezkeresi ile ikametin ardından 5 yılın sonunda çalışma izni başvurusu yapması ve olumlu sonuç alması gerekir.
Anonim şirketin Türkiye’de oturmayan yönetim kurulu üyeleri ve limited şirketlerin yetkilisi olmayan yabancı ortakları çalışma izni almak zorunda değildir.
- Yabancı Yatırımcı Tüzel Kişinin Şirket Kurması İşlemlerinde;
Yatırımcı tüzel kişi, yukarıda sayılan şirket kuruluş evraklarına ek olarak şirketin kayıtlı bulunduğu sanayi veya ticaret odasınca, konsolosluk veya mahkemelerce düzenlenmiş apostil şerhli faaliyet belgesi aslı ve noter onaylı tercümesini de sunmak zorundadır.
3) Yabancı Yatırımcının Hisse Devralma Yoluyla Yatırım Yapması
Yabancı yatırımcının Türkiye’de yeni bir şirket kurmak yerine mevcut bir şirketin hisselerini devralarak da yatırım yapması mümkündür. Yatırımcının hisse devarlam işlemleri için tercüme edilmiş noter onaylı pasaport sureti, potansiyel vergi numarası dökümü sunması gerekir.
Anonim şirketlerde nama ve hamiline yazılı pay senetleri bastırılabildiğinden hisselerin devri senetlerin devri ve ciro işlemleriyle mümkündür. Anonim şirketlerde payların devri serbesttir ve sınırlandırılamaz.
Limited şirketlerde ise payların devredilebilmesi için eski ve yeni tüm ortakların devri sözleşmesini imzalaması ve bu sözleşmenin noter ve şirketin genel kurulu tarafından onaylanması gerekir. Pay devri sözleşmesi ve genel kurulun verdiği onayın tescil ve ilan edilmesi gerekir.
4) Yabancı Uyruklu Şirketin Türkiye’de Şube Açması
- Yabancı yatırımcı şirket, Türkiye’de şube açarak da yatırımını değerlendirmeyi düşünebilir. Şubeler ana şirkete bağlı ve onun faaliyet konusu ve süresiyle sınırlı olarak kurulurlar.
- Bağımsız bir kişilikleri yoktur.
- Şube kurmak için asgari bir sermaye koyma borcu yoktur.
- Şubelerin de tıpkı şirketler gibi ticaret siciline kaydedilmeleri zorunludur. Bunun için Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne gerekli evraklarla birlikte başvurulmalıdır.
- Şube karının ana şirkete iadesi mümkündür. Merkeze gönderilen şube karı %15 temettü stopaj vergisine tabi olsa da çifte vergilendirme anlaşmalarıyla bu oranı düşebilir.
5) Yabancı Uyruklu Şirketin Türkiye’de İrtibat Ofisi Kurması
- İrtibat büroları, Türkiye’de sadece piyasa ve fizibilite çalışmaları yapmak amacıyla kurulabilir. Ticari faaliyett bulunamazlar.
- İrtibat bürosu kurmak Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan izin alınması zorunludur.
- İrtibat bürosu için yapılan başvuruda en fazla 3 yıllık bir faaliyet süresi belirlenir. 3 yılın sonunda faaliyetine devam etmek isteyen büroların Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü’ne başvurması gerekir.
6) Yatırımcı Hangi Para Birimini Kullanabilir?
- Yabancı yatırımcının Türkiye’de satım, kira, iş, lisans, danışmanlık ve aracılık dahil hizmet sözleşmeleri, hava taşıma sözleşmeleri ve kamu kuruluşları ile imzaladığı sözleşmelerde yabancı para birimi kullanması mümkündür.
- Yine, yabancıların Türkiye’de bulunan şube, temsilcilik, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak %50 ve üzeri pay sahibi olduğu veya ortak kontol ya da kontrolüne sahip olduğu şirketlerin işveren veya hizmet alan taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmelerini yabancı para birimiyle yapması mümkündür.
7) Yabancının Yatırımcının Çalışma İzni Alması
Türkiye’de şirket kurma veya kurulu bir şirkete hisse satın alarak ortak olma şeklinde bir yatırım yapan yatırımcının, kurduğu işte ihtiyaç duyacağı gereksinimlerin başında şüphesiz kendisi ve yabancı uyruklu çalışanları için alması gereken çalışma izinleri gelir. Türkiye’de şirket kuran veya Türk şirkete ortak olan yabancının kurduğu iş için alacağı çalışma izinleri, Türk hukukunda yer alan çalışma iznine ilişkin genel düzenlemelerden ayrılmaktadır.
Yabancı yatırımcının Türkiye’de kurduğu şirket veya hisse devralarak ortak olduğu şirket aracılığıyla Türkiye’de faaliyette bulunması için çalışma izni alması gerekir. Çalışma izninin alınması konusunda öncelikle yabancının yaptığı yatırımın Özellik Arz Eden Yabancı Yatırım kapsamında olup olmadığı belirlenmelidir. Eğer bu sınıfta kategorize edilebilen bir yatırım söz konusuysa, çalışma izni talep eden personelin kilit personel olup olmadığı tespit edilir. Kilit personel için çalışma izni alınacaksa bu prosedür Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelikte düzenlenmiştir.
Özellik arz etmeyen yabancı yatırımlarda yabancı uyruklu şirket ortaklarının çalışma izni almaları Uluslararası İşgücü Kanunu ve Yabancıların Çalışma İzni Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği hükümlerine tabidir. Bunun için yatırımın veya işyerinin birtakım kriterleri sağlanması aranır.