Kripto paraların git gide gündemi daha fazla işgal ettiği, uluslararası ve ulusal finansal sistemde kendine yer edinmeye çalıştığı zamanların tanığı olmaktayız. Kripto paranın halk arasında bilinen adıyla bitcoinin tam olarak neyi ifade ettiği, gerçek bir para birimi olup olmadığı, kime ait olduğu, nasıl kullanıldığı, güvenilir olup olmadığı ve yasal olup olmadığı en çok tartışılan ve merak edilen konular arasında yerini aldı.
Solmaz Hukuk ve Danışmanlık ekibi olarak, akıllardaki soru işaretlerine yanıt olmasını umarak kripto paranın dünya çapında ve ülkemiz bazında hukuki açıdan nasıl değerlendirildiğine ilişkin genel bir bakış sunan bu yazıyı sizlerle paylaşma gereği duyduk. Yazımızın içeriğinden , kripto para sisteminin temel mantığı ve işleyiş biçimine ilişkin genel nitelikte açıklamalara, kripto para kullanımının yasal olup olmadığına dair değerlendirmelere ve Türk Hukuku perspektifinden kripto paraların nasıl konumlandırıldığına dair verilere ulaşabilirsiniz.
1. KRİPTO PARA NEDİR?
Kripto paranın üzerinde uzlaşı sağlanmış bir tanımı yoktur. Kripto paralar genel özellikleri üzerinden tarif edilmeye çalışılmaktadır. Öncelikle şu ayrımın yapılması önemlidir. Kripto para, bitcoin ve blockchain yani blokzincir teknolojisi halk arasında aynı anlamda görülüp, birbiri yerine kullanılmaktadır. Oysa aslında bunlar yakın ilişkili kavramlar olmakla birlikte tamamen aynı şeyi ifade etmez.
Blockchain(blokzincir) teknolojisi kripto paraların kullandığı bir tür yeni bilişim teknolojisinin adıdır. Kripto paralar bu sitem üzerinden üretilmekte, kullanılmakta, transfer edilmekte ve saklanmaktadır. Bitcoin(BTC) ise kripto paranın sadece bir türüdür. Ancak ilk duyurulan kripto para olması nedeniyle kripto para yerine bitcoin sözcüğü de kullanılmaktadır. Bitcoinden başka pek çok farklı kripto para birimi bulunmaktadır. Bunlara alternative coin(altcoin) adı verilir. LiteCoin, Ripple, Libra bunlara örnektir.
Kripto paraların ulusal paralara alternatif olması öngörülmektedir. Bildiğimiz paraların aksine kripto paralar belli bir ülkeye ait olmayıp, bir ülkenin merkez bankası tarafından arz edilmemektedir. Kripto paranın sahibi ve kullanıcıları anonimdir yani kimliği belirsizdir. Kişiler kimliğini açık etmek zorunda olmaksızın sisteme kaydolabilmekte ve elektronik anahtarlar ve cüzdanlar aracılığıyla para hareketlerini gerçekleştirebilmektedir.
Kripto paralar;
- Merkezi bir kuruluş tarafından ihraç edilmeyen,
- Özel girişimciler tarafından üretilen,
- Merkezi bir denetime tabi tutulamayan,
- Paranın üretilmesinde ve dolaşımında bilişim teknolojilerinin kullanıldığı,
- Bir tür şifreleme(kriptografi) yöntemiyle işleyiş ve güvenliği sağlanan,
- Değeri herhangi bir ülke parasına, değerli madene vb. maddi değere endeksli olmayan,
- Değerinin pazardaki arz ve talebe göre değişkenlik gösteren,
- Gerçek para birimiyle değişimi sağlanabilen,
- Ödeme ve yatırım amaçlarıyla kullanılabilen dijital ve sui generis(kendine özgü) yapıda bir para türüdür.
TCMB kripto parayı “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar.” olarak tanımlamıştır.
2. BLOCKCHAIN(BLOKZİNCİR) TEKNOLOJİSİ NEDİR?
Blockchain teknolojisinde birbirine ardışık olarak eklenmiş veri yapıları olan bloklar bulunmaktadır. Bloklar, para transferini içeren hareketlerden oluşan öbeklerdir. Para transferleri(transaction), zaman bakımından kendinden önce gerçekleşen harekete ardışık olarak eklenir. Bloklar bu şekilde art arda ve sıralı şekilde eklendikçe, önceki blok bilgileri sonraki blogta da bulunacağından blokzincirinin güvenliği garantilenmektedir.
Blokzinciri belli bir merkezde tutulmaz, dağınıktır, bitcoin ağındaki her bilgisayarda birer kopyası tutulur. Blokzincirinde kaydedilmiş ve artık geri dönülüp değiştirilmesi mümkün olmayan para hareketleri bulunmaktadır. Kullanıcılar kimliğini açıklamak zorunda olmasa da yapılan işlemler bakımından şeffaflık esastır. Para hareketleri kullanıcılar tarafından gözlemlenebilirdir. Bu sayede her bilgisayarda kayıtlı olan bu veriler kaybolmaz ve değiştirilemez.
Blockchain teknolojisi, eğitim, sağlık, gıda, eğlence, tarım, finans gibi pek çok sektörde kullanılan bir teknolojidir. Finansal teknoloji hukuku alanındaki kripto para birimlerinin üzerine inşa edildiği blockchain teknolojisinin, farklı ve yaygın olarak kullanılmaya başlanmasının örneğin “akıllı sözleşmeler, akıllı mülkler ve özerk oluşumlar aracılığıyla” yeni bir hukuksal alan olarak Lex Cryptographia’yı oluşturacağı düşünülmektedir. Örneğin, ABD’de eyaletler düzeyinde de olsa blockchain ve akıllı sözleşmelerle ilgili yasal düzenlemeler yapılmış durumdadır.
3. KRİPTO PARA SİSTEMİNİN İŞLEYİŞ MANTIĞI VE KULLANIMINA İLİŞKİN GENEL AÇIKLAMALAR
Kripto para alımı ve kullanımı için kullanıcının bilgisayarına açık kaynak yazılımı indirmesi gerekmektedir. Bu işlem herhangi bir ücrete tabi olmayıp, kullanıcı bitcoinlerini dijital cüzdanda saklamaktadır.
Bundan başka, on-line cüzdan hizmeti sunan internet siteleri kullanıcıların bilgisayarına yazılım kurmadan da bitcoin adresi oluşturma ve para transferi yapma imkanı vermektedir. Borsalar ve takas merkezleri de bitcoinlerin sanal veya gerçek paralarla değişimlerine olanak tanımaktadır. Özetle, bitcoinlerin transferi cüzdanlar, bu konuda hizmet veren siteler ya da takas platformları vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir.
Bitcoin transferleri kişilere ait bitcoin adreslerine yapılabilmektedir. Bugün kullandığımız banka hesap numaralarına benzetilebilecek bu adreslerden kişi istediği sayıda edinebilmektedir. Bitcoin adresleri bu konuda hizmet veren cüzdan uygulamaları ve cüzdan hizmeti veren sitelerden alınabilmektedir.
Kripto paranın merkezi olmamasından dolayı, kişiler herhangi başka bir aracıya gerek olmaksızın para transferini doğrudan doğruya gerçekleştirebildiğinden eşitlerarası(peer to peer) bir sistem olarak adlandırılmaktadır.
4. KRİPTO PARA KULLANIMI YASAL MI?
Dünya çapında henüz hukuksal açıdan gri bir alanda olan kripto paraların yasal olup olmadığı konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. Türkiye’de henüz kripto paralar ve kullanımına ilişkin yasal bir zemin oluşturulmamıştır. Bitcoin kullanımına dair açık bir yasak olmadığı gibi, kullanımını düzenleyen yasal düzenlemeler de ihdas edilmiş değildir. BDDK ve SPK tarafından zaman zaman yayınlanan basın açıklamaları ve henüz çok yeni olan 1 Mayıs 2021 tarihli Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği ve 16 Nisan 2021 tarihli TCMB yönetmeliği dışında elimizde hukuki bir parametre de bulunmamaktadır. Ancak bu konuda hukuk mantığı ve genel hukuk ilkeleri açısından çıkarımlar yapmak yine de mümkündür.
Öncelikle açıkça yasaklanmayan her şeyin serbest olması gerektiği genel bir hukuk kuralıdır. Aynı şekilde suçta ve cezada yasallık ilkesi gereği, yasada açıkça suç olduğu tanımlanmayan bir fiilin işlenmesinden dolayı kimseye ceza ve güvenlik tedbiri uygulanamayacağı hem anayasal hem de ceza hukuku bakımından kabul edilmiş temel bir kaidedir. Bugün için bitcoin kullanımını yasaklayan bir yasal düzenleme olmaması nedeniyle tek başına bitcoin kullanımının suç teşkil ettiği de söylenemez.
TCMB’nin 16 Nisan tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik ile kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılması ve kullanılmasına yönelik hizmet sunulması yasaklanmıştır. Ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz. Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez. Ancak bu yönetmelikten anlaşılması gereken total olarak bitcoin kullanımının yasaklanmış olduğu değildir. Yatırım aracı olarak bitcoin kullanımı halen mümkündür ve yasa dışı olarak nitelendirilemez. Yine, yönetmelikte ödeme ve elektronik para kuruluşları ifadesi geçtiğinden bankaların bu kapsamda olmadığı gerekçesiyle bankalar aracılığıyla bitcoin işlemlerinin gerçekleştirilmesine yasak getirilmiş olmadığı söylenebilir.
Cumhurbaşkanlığı tarafından 1 Mayıs 2021 tarihli 31471 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile “kripto varlık hizmet sağlayıcılar” için yeni yükümlülükler getirilmiştir. Konuyla ilgili diğer başlıkta yer alan açıklamalara bakabilirsiniz.
5. TÜRK HUKUKUNDA KRİPTO PARALARA İLİŞKİN HUKUKİ VERİLER
Kripto paralar devletleri öncelikle vergi hukuku ve ceza hukuku boyutuyla meşgul etmektedir. Kimi ülkelerde olası riskler nedeniyle kripto para kullanımı yasaklanırken kimilerinde de kontrollü şekilde kullanımına izin verilmekte ve bu alanda düzenlemeler yapılmaktadır. Kripto para kullanımına sıcak bakan ve bu konuda düzenlemeler yapan ülkeler olduğu gibi, vergisel anlamda düzenlemeler yaparak sanal para ticaretinden kaynaklanan gelirlerin vergilendirilebilir olduğunu kabul eden ülkeler de bulunmaktadır.
Türkiye’de kripto paralarla ilgili ilk veri, BDDK’nın 25 Kasım 2013’te yayımlamış olduğu açıklamada belirttiği, kripto paraların 6943 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında olmadığı yönündeki basın açıklamasıdır. Bu açıklamada kripto paraların bir elektronik para olarak nitelendirilemeyeceği duyurulmuş, olası risklere de şöyle değinilmiştir; “Bitcoin ve benzeri sanal paralar ile gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, söz konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca Bitcoin, piyasa değerinin aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi risklerin yanı sıra yapılan işlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalardan ya da kötü niyetli satıcıların suistimalinden kaynaklı risklere de açıktır.”
SPK ise 27 Kasım 2017 tarihinde kurumlara gönderdiği Genel Mektup’ta Türkiye’de sanal para birimlerinin hukuksal zemininin olmadığına dikkat çekerek sanal para birimlerine dayalı spot veya türev işlem yapılmaması gerektiğini belirtmiştir. “sanal para birimleri ile ilgili olarak Türkiye’de bir düzenleme veya tanımlama bulunmadığı ve Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında yer alan türev araçlara dayanak teşkil edebilecek unsurlar içerisinde sanal para birimlerinin bulunmadığı dikkate alınarak, bu aşamada müşterilere yönelik sanal para birimlerine dayalı spot veya türev işlemler yapılmaması gerektiği hususunda bildirimde bulunulmasına karar verildiği bildirildi.”
TCMB tarafından 16 Nisan tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik hükümleri bugün için kripto paralara dair en somut hukuki düzenlemedir. Yönetmelikte hem kripto varlıkların tanımlaması yapılmış hem de kripto varlıkların bir ödeme aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır.
Cumhurbaşkanlığı tarafından 1 Mayıs 2021 tarihli 31471 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’e göre, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun uygulanmasında yükümlü olarak sayılan kişilere “kripto varlık hizmet sağlayıcılar” da eklenmiştir. Yönetmelikte yükümlü olarak nitelendirilmenin sonuçlarından bazıları şöyledir;
- Sürekli iş ilişkisi tesisinde tutar gözetmeksizin,
- İşlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı yirmibin TL veya üzerinde olduğunda
- Elektronik transferlerde işlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı ikibin TL veya üzerinde olduğunda,
- Şüpheli işlem bildirimini gerektiren durumlarda tutar gözetmeksizin,
- Daha önce elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe olduğunda tutar gözetmeksizin, kimliğe ilişkin bilgileri almak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit etmek suretiyle müşterilerinin ve müşterileri adına veya hesabına hareket edenlerin kimliğini tespit etmek zorundadır.
Kripto para sistemindeki kullanıcı anonimliği ile bu düzenlemeler bağdaşmamaktadır. Ancak kripto para hizmet sağlayıcılarının muhatap olarak alınıp sorumlu birer süje olarak tanımlanması bakımından bu düzenleme dikkate değerdir.
Kripto paraların dünya çapında kara para aklama, terör finansmanı, uyuşturucu ve uyarıcı madde imal ve ticareti, vergi kaçakçılığı gibi pek çok yasa dışı faaliyette kullanıldığı bilinmektedir. Kripto paraların sağladığı anonimlik, kişilerin kimlik bilgilerinin gizlenmesine son derece müsait olduğundan ve para transferlerinin takibi de oldukça güç olduğundan bu türden illegal faaliyetler için uygun zemini oluşturmaktadır. Yeni yönetmelik ile bu durumun önüne geçilmek istendiği açıktır. Fakat blokzincir teknolojisi ve kripto para sistemindeki kullanım şekli Yönetmelik hükümlerinin uygulanabilirliği konusunda düşündürücüdür.
SONUÇ
Yeni dijital para birimi olan kripto paraların geleceği konusunda farklı görüşler mevcuttur. Kimi kesimler kripto paraları geleceğin teknolojisi ve normali olarak nitelendirirken kimileri de barındırdığı riskler nedeniyle ülkelerce engellenmek suretiyle tarihe karışacağını düşünmektedir. Finansal teknolojiler alanında yürütülen tartışmaların yanı sıra hukuksal olarak nasıl konumlandırılması gerektiği konusunda da bir fikir birliğine varılabilmiş değildir. Ülkemizde de son günlerde konuyla ilgili çalışmaların hızlandırıldığı izlenmektedir. Kripto paralara ilişkin mevzuattaki ve uluslararası alandaki yenilik ve gelişmelerin takipçisiyiz.
Daha fazla bilgi edinmek için “KRİPTO PARALAR VE CEZA HUKUKU”, “KRİPTO PARA VE BLOCKCHAIN TEKNOLOJİSİNİN SORUMLULUK HUKUKU BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ” konulu bültenlerimizi sitemizin blog kısmının ilgili sekmesinden ziyaret edebilirsiniz.
Saygılarımızla.
REFERANSLAR
DURDU, Erdal, Kripto Para Birimi Olarak Bitcoin ve Ceza Hukuku, 2018, Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, erişim: https://avesis.gsu.edu.tr/yonetilen-tez/d1b80c46-03d8-4d4b-9bf2-7e8fead31821/kripto-para-birimi-olarak-bitcoin-ve-ceza-hukuku.
BOZKURT YÜKSEL, Armağan Ebru, “Elektronik Para, Sanal Para, Bıtcoın Ve Lınden Doları’na Hukuki Bir Bakış”, İÜHFM, C. LXXIII, S. 2, s. 173-220, 2015.