Tenkis Davası Nedir? Kimler Tenkis Davası Açabilir?

Tenkis davaları, Türk Medeni Kanunu kapsamında yer alan ve miras hukukuna özgü dava türlerinden biridir. Bu davalar, miras bırakan kişinin yaptığı tasarruflar sonucunda kanuni olarak korunması gereken saklı pay hakkını elde edemeyen mirasçılar tarafından açılır. Tenkis davasının temel amacı, saklı payların ihlal edilmesini önlemek ve mirasçının yasal hakkını güvence altına almaktır.

Her ne kadar bu dava mirasçılar tarafından açılabilse de, her mirasçının tenkis davası açma hakkı bulunmamaktadır. Sadece yasal olarak saklı pay sahibi olan mirasçılar, yani kanunla korunmuş miras hakkı olan kişiler, tenkis davası açabilirler. Bu durumun nedeni, davanın yalnızca saklı payların korunması amacıyla düzenlenmiş olmasıdır. Dava sonucunda sadece davayı açan mirasçı, yasal olarak sahip olduğu saklı miras payına kavuşur.

Bu bilgilendirme bülteninde, tenkis davasının kimler tarafından açılabileceği, hangi amaçla ve hangi sürede açılması gerektiği, davanın nerede açılacağı ve dava sonucunda ne tür kararlar alınabileceği konularında genel bilgiler sunulmaktadır.

Tenkis Davası Hangi Durumlarda Açılabilir?

Tenkis davası, miras paylaşımı sırasında yaşanan adaletsizliklerin giderilmesi amacıyla açılır. Bu davada esas olarak, miras bırakanın saklı pay sahibi mirasçıların haklarını ihlal edecek nitelikteki tasarruflarının hukuken sınırlandırılması hedeflenir.

Örneğin:

Miras bırakan kişi, hayattayken mallarının büyük bir kısmını ikinci eşine bağışlamış olabilir.
Vasiyetname düzenleyerek tüm mal varlığını sadece bir kişiye bırakmış olabilir.
Sağlığında, çocuklarından mal kaçırma amacıyla mallarını doğrudan ikinci eşin üzerine geçirmiş olabilir.

Bu tür işlemler, miras bırakanın çocuklarının, eşinin ya da diğer saklı pay sahibi mirasçılarının yasal haklarını ihlal ettiği takdirde, bu kişiler tenkis davası açarak saklı paylarını talep edebilirler. Davanın sonucunda, miras bırakanın yaptığı bağışlamaların ve tasarrufların sadece saklı payı ihlal eden kısmı geçersiz sayılır ve bu kısım davayı açan mirasçıya ödenir.

Önemli Not: Tenkis davasının açılabilmesi için, öncelikle miras bırakanın yaptığı tasarrufların, saklı pay sahibi mirasçıların haklarını ihlal etmiş olması gerekir. Saklı payın zedelendiği ancak terekenin tamamının ve kazandırma işlemlerinin bilinmesiyle anlaşılabilir.

Kimler Tenkis Davası Açabilir?

Tenkis davası, sadece saklı paylı mirasçılar tarafından açılabilir. Türk Medeni Kanunu’na göre saklı paylı mirasçılar şunlardır:

Miras bırakanın altsoyu (çocukları, torunları),
Miras bırakanın anne ve babası (altsoy yoksa),
Sağ kalan eş.

Bu kişiler dışında kalan mirasçıların, yani yasal olarak saklı pay hakkına sahip olmayan kişilerin tenkis davası açma hakkı yoktur.

Ayrıca, sadece saklı pay sahibi olmak yetmez; mirasçının miras hakkına sahip olması da gerekir. Örneğin, miras bırakanın çocukları ve eşi hayattayken, anne ve babası mirastan pay alamayacağı için, bu durumda anne ve babanın tenkis davası açması mümkün değildir.

Tenkis davası açamayacak kişiler şunlardır:

Mirası reddedenler,
Mirastan feragat edenler,
Mirasçılıktan çıkarılmış kişiler.

Bu kişiler, saklı pay sahibi olsalar bile, tenkis davası açma hakkına sahip değildirler.

Tenkis Davasında Süre ve Yetkili Mahkeme

Tenkis davası için öngörülen süreler, hak düşürücü süre niteliğindedir. Yani bu süreler geçtikten sonra dava açma hakkı ortadan kalkar ve mahkeme bu durumu re’sen dikkate alır. Bu nedenle mirasçıların, haklarının zedelenip zedelenmediğini öğrenmeleriyle birlikte süreci başlatmaları çok önemlidir.

🔹 Göreceli Süre (Öğrenmeye Bağlı 1 Yıllık Süre)

Saklı pay sahibi mirasçı, saklı payının zedelendiğini ve bu duruma neden olan kazandırmayı öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde tenkis davası açmalıdır.
Öğrenme anı; vasiyetnamenin okunması, bağışların ortaya çıkması ya da mal kaçırma işleminin anlaşılması gibi olaylarla sabitlenebilir.

🔹 Mutlak Süre (Her Hâlükârda 10 Yıl)

Vasiyetnameye konu kazandırmalar için süre, vasiyetnamenin resmî açılış tarihinden,
Diğer kazandırmalar için ise, mirasın açıldığı yani miras bırakanın vefat ettiği tarihten itibaren en geç 10 yıl içinde dava açılması gerekir.

Örnek: Miras bırakanın ölümünden 12 yıl sonra saklı pay ihlali fark edilirse, artık tenkis davası açılamaz. Çünkü 10 yıllık mutlak süre dolmuştur.

Tenkis Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme

Tenkis davası, miras hukuku kapsamında açılan malvarlığına ilişkin bir dava olduğu için hem yetkili hem görevli mahkemenin doğru belirlenmesi, usul ekonomisi açısından büyük önem taşır.

Yetkili Mahkeme: Miras Bırakanın Son Yerleşim Yeri

Tenkis davasında yetkili mahkeme, miras bırakanın son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.
Bu yetki, kamu düzenine ilişkin olduğundan, taraflar arasında değiştirilemez ve mahkeme bu durumu kendiliğinden (re’sen) dikkate almak zorundadır.

Örnek: Miras bırakan Ankara’da ikamet ediyorsa, dava yalnızca Ankara Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılabilir.

Görevli Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi

Tenkis davası, malvarlığına ilişkin bir dava olduğundan, Sulh Hukuk Mahkemesi değil, Asliye Hukuk Mahkemesi görevli mahkemedir.
Görev yönünden yanlış mahkemede açılan davalar, usulden reddedilir ya da görev yönünden başka mahkemeye gönderilir, bu da zaman ve emek kaybına neden olur.

Usule Aykırılığın Sonuçları

Tenkis davasının geçerli bir sürede ve doğru mahkemede açılmaması, şu sonuçlara yol açabilir:

Sürenin kaçırılması durumunda dava süresinde açılmadığı gerekçesiyle kesin olarak reddedilir.
Yanlış mahkemeye başvuru hâlinde, mahkeme görevsizlik ya da yetkisizlik kararı vererek dosyayı uygun mahkemeye gönderir. Ancak bu durum davanın uzamasına ve ek masraf doğmasına neden olur.
Özellikle hak düşürücü süre dolmuşsa, bu durum telafi edilemez bir hak kaybına yol açar.

Tenkis Davasının Sonuçları Nelerdir?

Tenkis davası sonucunda mahkeme, miras bırakanın yapmış olduğu saklı payı ihlal eden kazandırmaları (bağışlar, vasiyetler, temlikler) yasal sınırlara çeker ve ihlal edilen kısmın tenkisine, yani indirilmesine karar verir. Bu sonuç, hem maddi hem de hukuki anlamda önemli etkiler doğurur.

Hukuki Etki: Kazandırmanın Sınırlandırılması (Tenkis)

Tenkis kararı ile birlikte:

Miras bırakanın yaptığı sağlar arası (hayattayken yapılan) bağışlar veya ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname gibi) saklı payı aşan oran bakımından geçersiz hâle gelir.
Sadece saklı payı aşan miktar tenkis edilir; kazandırmanın tamamı geçersiz sayılmaz.
Tenkis edilen bu kısım, saklı pay sahibi davacının miras payına eklenir.

Örnek: Miras bırakan, mal varlığının %90’ını ikinci eşine bağışlamışsa ve çocuklarının saklı payı %50 ise, bu çocuklardan biri tenkis davası açtığında yalnızca saklı payı ihlal eden %40’lık kısım için tenkis kararı verilir. Geri kalan %50 oranındaki kazandırma geçerli kalır.

Maddi Etki: Malın İadesi veya Bedelinin Ödenmesi

Mahkeme, tenkis kararı sonrası şu sonuçlara hükmedebilir:

Taşınmaz mallar söz konusuysa, tapu iptali ve tescil davası ile taşınmazın bir kısmı veya tamamı davacıya devredilir.
Mal fiilen geri alınamıyorsa, eşdeğer bedel davacıya nakdi olarak ödenir.
Tenkis edilen kazandırmalar, terekeye geri döner ve saklı pay oranında davacıya intikal eder.

Bu sonuç, mal kaçırmak amacıyla yapılan hileli işlemleri etkisiz kılmak açısından büyük önem taşır.

Yalnızca Davayı Açan Mirasçı Yararına Sonuç Doğurur

Tenkis davası:

Kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olduğu için yalnızca dava açan saklı pay sahibini ilgilendirir.
Diğer mirasçılar, ayrı bir dava açmadığı sürece tenkis kararından faydalanamazlar.
Bu yönüyle tenkis davası kişisel ve bireysel bir talep hakkıdır.

Bu nedenle hak kaybı yaşamamak için saklı payı ihlal edilen tüm mirasçıların kendi adlarına dava açması gerekir.

Gerçekleşen Kazandırmaların Türüne Göre Sıralama

Tenkise tabi kazandırmaların türü ve sıralaması da önemlidir. Mahkeme, sırasıyla:

Ölüme bağlı tasarrufları (vasiyetname gibi),
Ardından sağlar arası bağışları (hayattayken yapılan bağışlar) tenkis eder.

Bu sıralama, özellikle miras bırakanın birden fazla kazandırması olduğu durumlarda, hangi işlemden ne kadar iade yapılacağı konusunda belirleyici olur.

Tenkis Talebinin Geriye Etkili (Retrospektif) Niteliği

Tenkis davası sonucunda verilen kararlar, geriye etkili olup, miras bırakanın ölüm tarihinden itibaren geçerli kabul edilir. Bu da şu anlama gelir:

İptal edilen kazandırmalar, başlangıçtan itibaren geçersiz sayılır.
Bu durum, özellikle tapu kayıtları, üçüncü kişilerin iyi niyeti gibi durumlarda hukuki karmaşıklıklara yol açabilir.
Ancak iyi niyetli üçüncü kişilerin kazanımları, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde koruma altında olabilir.

Tenkis Davası ile Miras Hakkınızı Koruyun

Tenkis davası, miras bırakanın hakkaniyetsiz tasarruflarını yasal sınırlara çekerek saklı pay sahibi mirasçıların haklarını koruyan etkili bir hukuki yoldur. Bu dava sayesinde, mal kaçırma, mirasta eşitsizlik ve saklı pay ihlali gibi durumlarda mağduriyet yaşayan mirasçılar yasal haklarına kavuşabilir.

Eğer siz de miras paylaşımında hakkınızın ihlal edildiğini düşünüyorsanız, bir avukata danışarak tenkis davası açma sürecinizi başlatabilirsiniz.